नळीकेवरुनी उठिला । जैसा शुक शाखे बैसला ।तैसा मूळ अहंते वेढीला । तो म्हणौनीया ।।३०२।।अ १४ श्लोक २०

जैसा रघु नळीकेवरून उठून (मोकळेपणाने) झाडाच्या फांदीवर बसावा , तसा तो देहअहंता सोडून स्वरूप(ब्रह्म) हेच मी आहे,, अश्या स्वरूपअहंतेने तो वेष्टिला गेला. 

आता निर्गुण असे आणिक । ते तो जाणे अचूक । जे ज्ञाने केले टीक । तयाचीवरी ।।३००।। अ  १४ श्लोक २०

आता निर्गुण म्हणून आंणखी आहे ; ते तो बिनचूक जाणतो . कारण कि ज्ञानाने आपले (राहण्याचे) ठिकाण त्याच्याच ठिकाणी केले आहेय. 

  

नाईकणे ते कांनचि वाळी ।ना पहाणे ते दिठीचि गाळी । अवाच्यते टाळी । जिभची गा ।।२०९।।

 जे ऐकू नये , ते कांनच वर्ज करतात ; जे पाहू नये , ते दृष्टीच टाकून देते ; ज्याचा उच्चर करू नये ते जीभच टाळते .  

पैं राजतम् विजयें । सत्व गा देही इये ।  वाढता चिन्हे तिये ।ऐसी  हो ती ।।४।।अ १४श्लोक १५

बाबा अर्जुना रजोगुण व तमोगुण यांच्यावर जय मिळवून जेव्हा सत्वगुण या देहात वाढतो तेव्हा जी लक्षणे होतात ती अशी असतात . 

तरी सत्वंरजतम् । तिघांसीही हे नाम । आणि प्रकृती जन्म । भूमिका यया ।।३८।।

तरि सत्वं  राज  तम् या तिघांनाही गुण  म्हणतात आणि प्रकृती हि त्यांची जन्मभूमी आहे.  

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक शंकर वामन दांडेकर 

निवडया क ओव्या :

गुण  ते कैसे किती । बांधती  कवणे  रीती । नातरी गुणातिती । चिन्हे काई ।।३६।। अ १४ 

गुण ते कसे व किती आहेत व ते (आत्म्याला)  कोणत्या प्रकाराने बांधतात , अथवा गुणातीताची लक्षणे काय आहेत  . 

दिसो परतत्व डोळा । पाहो सुखाचा सोहळा । रिगो महाबोधसुकाळा - । माजी विश्व ।।११६१।।

 पॅरब्रहमा( सर्वांच्या )डोळ्यांना  दिसो , सुखाचा उत्सव उदयास येवो  व सर्व जाग ब्रह्मज्ञान्याच्या विपुल्तेत  प्रवेश करो . 

फिटो विवेकाची वाणी । हो कानामना ची जीनी । देखो आवडे ते  खाणी । ब्रह्माविध्येची।।११।।

आत्मानात्मा विवेकाचा कमीपणा  नाहीसा होवो , कानाचे व  मनाचे              जगण्याचे सार्थक होवो   व  वाटेलत्याला ब्रह्मविद्येची खाण बघता  येवो  

 सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक शंकर वामन दांडेकर 

निवडक ओव्या : 

तैसा वागविलास विस्तारू ।गीतार्थेसी विश्व भरू ।  आनंदाचे  आवारु । मांडू जागा ।। ११५९।। अ १३  श्लोक ३४ 

या प्रमाणे वाणीच्या विलासाचा विस्तार करू व  गीतार्थाने विश्व भरून टाकू व सगळ्या जगाला आनंदाचा कोट करू . 

तेथ सुगरणी उदारे । रसज्ञ आणि जेवणारे ।मिळती मग अवतरे । हातु जैसा ।। १११४९।।अ १३ श्लोक ३४

जेथे उत्तम स्वयंपाकीण असून जेवणारे भोक्ते मिळाले आहेत  तेथे मग जेवण्यास व वाढण्यास हाथ जसा पुठे सरसावतो ;

  ते परमतत्व  पार्था । होती ते सर्वथा । जे आत्मानात्मव्यवस्था -। राजहंसु ।। १११४२।।

 अर्जुना असे जे परब्रह्म ते जे सत्पुरुष अनात्म व आत्मा याज विचाराने वेगळे जनाण्यात  राजहंसाप्रमाणे असतात ते पूर्ण होतात 

 आनंदु  ना निरानंदु । ऐकू ना विविधु । मोकळा ना बुधु। आत्मपणे ।।१११०।।

तो आत्मा असल्यामुळे आनंद ( सुख ) नाही अथवा आनंदरहित (दुःख) नाही , तो एक नाही अथवा नानाप्रकार चा नाही , तो मुक्त नाही अथवा बद्ध नाही 

सकळु  ना निष्कळु । अक्रियु ना क्रियाशीळु । कृश ना स्थुळु निर्गुणपणे ।।११०७।।

तो (आत्मा) निर्गुण असल्यामुळे भागसहित नाही , अथवा भागर  नाही तो कर्म सहित  नाही अथवा कर्म रहित नाही , तो रोकडा नाही किव्हा लठठहि नाही .  

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक शंकर वामन दांडेकर 

निवडक  ओव्या :

या देहाची हे दशा । आणि आत्मा तो एथ ऐसा । पैं  नित्य सिद्ध आपैसा आनंदीपणे ।।११०६।।अ १३  श्लोक  ३१

या देहाची अशी अव्यवस्था आहे आणि आत्मा तर असा आहे कि अनादीपणा मुळे तो (आत्मा) स्वभावतः नित्य व सिद्ध आहे. 

हे काळनळाच्या  कुंडी ।  घातली लोणियांची उंडी । माशी पाखु पाखडी    तव हे सरे ।। ११०३।। अ १३ श्लोक ३१

काळरूपी अग्नीच्या रुंडात हा  देह लोण्याचा गोळा घातलेला आहे  व माशी आपले पंख  फडफडावते तितक्या  काळातच हा देह नाश पावतो  

सार्थ ज्ञानेश्वरी   :  संपादक शंकर   वामन दांडेकर 

निवडक ओव्या :

देह तव  पाचाचे जाले । हे कर्माचा गुणी गुंथले । भवतसे चाकी सुदले । जन्ममृत्यूचा ।।११०२।।अ १३ श्लोक ३१

हा देह तर पंच महाभूतांचा बनला आहे व कर्माच्या दोराने गुंफला आहे व जन्ममृत्यूच्या चाकावर घातलेला असून गरगरा फिरत आहे 

बेडूक  सापाच्या तोंडी । जातअसे सबुडबुडी । तो मक्षिकाचिया  कोडी । स्मरेना काही ।।७३०।। अ १३ श्लोक ११

बेडूक सापाच्या तोंडात सगळा  गिळला जात असतांनाही माशाचे समुदाय तो गिळतो पण आपण मारतो , हि आठवण त्याला नसते; 

तयाच्या ठाई उदंड । अज्ञान असे वितंड । जो चांचल्ये भावंडं । मार्केटाचे ।। ६९१।।अ १३ श्लोक ११

जो चांचलपणाने माकडाचे भावंडं आहे ; त्याच्या ठिकाणी मोठे अज्ञान पुष्कळ आहे . 

तैसे ज्ञान  जेथ नाही । तेचि अज्ञान पाही| तरि सांगो काही काही । चिन्हे तिये ।। ६५५।।अ१३ श्लोक ११

त्याप्रमाणे जेथे ज्ञान नाही , तेच अज्ञान समाज .  तरी पण मी काही काही लक्षणे सांगतो . 

करतळावरी वाटोळा । डोलूंतू देखिजे आवळा ।तैसे ज्ञान आम्ही डोळा । दाविले तुज ।।६५१।।अ १३ श्लोक ११

तळहातावर डोलत असलेला आवळा  जसा सर्व अंगानी पूर्णपणे दिसतो, त्याप्रमाणे आम्ही तुला डोळ्यांनी स्पस्ट दिसेल असे ज्ञान दाखविले . 

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक शंकर वामन दांडेकर ;

आणि मी वाचूनि काही| आणिक गोमटे नाही । ऐसा निश्चयोचि  तिही । जायचा केला ।।६०३।।अ १३ श्लोक १० 

आणि माझ्या  शिवाय दुसरे काहीच  नाही, असा ज्याच्या तिघांनीं (कायेने वाचेने व मानाने)निश्चय केलेला आहे;

वत्सा वरुनि  धेनूचे । स्नेह राना  न वाचे । नव्हती भोग सतियेचे प्रेमभोग ।।४८६।। अ १३ श्लोक ७ 

गाय जरी रानात गेली , तरी तिचे वासरावरील प्रेम रानात जात नाही . सतीजणाऱ्या स्त्रीचे भोग ,(म्हणजे वस्त्रालंकारादि उपचार, ) ते प्रेमाचे भोग नसतात कारण तिचे लक्ष पतीकडे लागलेले असते , ते भोगा कडे येत नाही ;

देह तरी वरिलीकडे। आपुलिया परी हिंडे ।परी बैसका  ना मोडे । मानसीची ।।४८५।। अ १३ श्लोक ७

त्या पुरुषाच्या देह तर वरच्या दृष्टीने पहिले असता आपल्या स्वभावानुसार हिंडत असतो ; परंतु मनातील विचारांची स्थिरता बिघडत नाही. 

शिवतले गुरुचरणी \ भलते जे पाणी तया तीर्थयात्रे आणी । तीर्थे त्रैलोकीची  ।।४४८।। अ १३ श्लोक ७

ज्या कोणत्याही पाण्यालाश्रीगुरुचरणाचा स्पर्श झाला  आहे त्या पाण्याला तीर्थ असे समजून , त्रैलोक्यातील तीर्थे त्या पाण्यात आली आहेत असे तो समजतो. 

जयाचे वक्त्र । वाहे गुरुनामाचे मंत्र| गुरुवाक्यावाचूनि शास्त्र । हाती ना शिवे ।।४४७।।

ज्याचे मुख गुरुनामाचा मंत्र धारण करते व गुरुवाक्या वाचून दुसऱ्या शास्त्राला हात लावीत नाही,

सार्थ ज्ञानेश्वरी  संपादक शंकर वामन दांडेकर 

निवडक ओव्या : 

इये शरीरीची  माती  । मेळवीन तिये क्षिती । जेथ श्रीचरण  उभे ठाती । आराध्याचे ।।४३१।। अ १३ श्लोक ७

जेथे पूजनीय श्रीगुरूंचे चरण उभे राहतील त्या जागी मी या (माझ्या) शरीराची माती मिळवीन . 

तिये करोनि येतसे वारा । देखोनि धावे सामोरा । आड पडे म्हणे घरा ।बीजें  कीजो ।। ३७५।। अ १३ श्लोक ७

गुरुच्या देशाकडून जो वारा येत असेल , त्या वाऱ्याला पाहून जो त्याला सामोरा धावून जातो व त्याच्या मार्गात आडवा पडून म्हणतो 'आपण माझ्या  घरी यावे. '

गुरुगृहे जिये देशो । तो देशुची वसे मानसी । विरहिणी का जैसी । वल्लभाते|| ३७४।। अ १३ श्लोक ७

 ज्याप्रमाणे विरहिणी च्या चितात  प्रियकर  असतो , त्याप्रमाणे ज्या देशात  गुरूंचे घर  असते ,तो देश ज्याचा  मनामध्ये  असतो 

म्हणौनि   मनपण  मोडे । तैं  इंद्रिये  आधीच उबडे । सुत्राधारेंविण साईखडे  वावो जैसे  ।।३०१।। अ १३ श्लोक ७

म्हणून ज्याप्रमाणे सुताच्या  दोरीने हलणारी बाहुली   सूत्रधाराशिवाय व्यर्थ असते ,तसे मनाचा मनपणा नाहीसा होतो त्या ,  आगोदरच इंद्रियांची कर्म  करण्याची शक्ती बंद पडते 

 तैसे प्राणियांसी होये \ जरी तो वास पाहे । तया अवलोकनाची सोये । कूर्मीही नेणे  ।।२७६।। अ १३ श्लोक ७

त्याप्रमाणे त्याने जर कोणा  प्राण्यांकडे पाहिले तर तसे होते . त्या पाहण्याचा प्रकार कासवी  सुद्धा जाणत नाही .  

 https://drive.google.com/file/d/1wWe73y6enT7AhZmhGveJuMHcdmz3zgJc/view

तरि चंद्रबिंबोनि धारा । निघती  नव्हती गोचरा । परि  एक्सरे चकोरा । निघती दोंदे ।।२७५।। अ १३ श्लोक ७

तर चंद्रबिंबातून निघणाऱ्या अमृताच्या धारा जरी निघताना डोळ्यांना दिसत नाहीत , परंतु त्या धारांच्या  योगाने चकोर पक्षी पुष्ट होतात ।।२७५।।

सार्थ ज्ञानेश्वरी  संपादक शंकर वामन दांडेकर ;

तैसे साच आणि मावाळ । मिटले परि  सरळ  । बोले जैसे कल्लोळ । अमृताचे ।।२६९।। अ १३ श्लोक ७

त्याप्रमाणे खरे आणि कोणास न खुपणारे, मोजके परंतु सरळ ; त्याचे बोलणे म्हणजे जशा काही  अमृताच्या लाटाच. 

n

https://drive.google.com/file/d/1sU9v5IkdHMBkwmKm_mzL_wIAsqEkUCkM/view?usp=drivesdk

Smt। Shailatai Paithankar 

Pravachan on Gnyanneshwari 

 मुंगीये मेरू नोलांडवे ।  मशका   सिंधू  न  तरवे ।  भेटलिया  न  करवे  । अतिक्रमू  ।। २५९ अ १३ श्लोक ७

 मुंगिला  ज्या प्रमाणे मेरू  मेरुपर्वताचे   उल्लंघन करता येत नाही , चिलटाला ज्याप्रमाणे समुद्र तरुन  जाता  येत नाही , त्याप्रमाणे कोणताहि  प्राणी भेटला असता ,  त्याच्याने त्याचे  उल्लंघन   करवत  नाही . 

पुढां  स्नेह पाझरे ।  मागा  चालती अक्षरे। शब्द पाठी अवतरे  ।  कृपा आधी ।।२६२।। अ १३ श्लोक ७

(तो कोणाशी बोलत असता)पुढे प्रेम पाझरते व मागून अक्षर चालतात आणि कृपा आधी प्रकट  होते व शब्द मागून प्रकट होतात . 

 

 

https://youtu.be/Dy57pFfkLHE?list=RDDy57pFfkLHE

का कमलावरी भ्रमर । पाय ठेविती हळुवार । कुचुंबेल  केसर । इया  शंका ।।२४७।। अ १३ श्लोक ७

 अथवा भ्रमर जसे कमळावर कमळातील  बारीक तंतू चुरगळतील या शंकेने नाजूक रीतीने पाय  ठेवतात . 

 तैसे परमाणू पा  गुंतले । जाणुनी जीव सानुले । कारुण्यामाजी  पाऊले । लपवूनि  चाले ।।२४८।। अ १३ श्लोक ७

त्याप्रमाणे परमाणूंमध्ये लहान जीव आहेत , असे जाणून दयेमध्ये आपली पावले लपवून चालतो . 

माझं असतेपण लोपो \नावरूप हरपो ।मझ झणे वासिपो । भूतजात  ।।१९७ ।। अ १३ श्लोक ७

मी एक अंमका आहे  , अशी माझ्या अस्तित्वाची कोणास आठवण होऊ नये , माझे नाव अथवा रूप कोणाच्या डोळ्या समोर येऊ नये , कदाचित मला पाहून प्राणिमात्र भीतील ; तर तसे होऊ नये ;

पूज्यता डोळा ना देखवी ।स्वकीर्ती कानी नायकावी । हा अमुका ऐसे नोहावी । सोची लोका ।।।८८।। अ १३ श्लोक ७

आपली पूज्यता आपण डोळ्यांनी पाहू नये ,आपली कीर्ती आपण कानांनी ऐकू नये हा एक अमुक मनुष्य आहे अशी आपली लोकांना आठवणच होऊ नये . 

 जयाचेनि उजाळें  \ उघडती  बुद्धीचे डोळे \  जिवू  दोंदावरी लोळे \ आनंदाचिया  ।। १७३ ।।अ १३  श्लोक ६

ज्या ज्ञाननाचा प्रकाशाने बुद्धीची दृष्टी उघडते  व जीव आनंदाच्या पोटावर लोळतो .  

सार्थ ज्ञानेश्वरी शंकर वामन दांडेकर :

अगा  मुखमेळवीन  पिलियांचे पोषण \ करी निरीक्षण \ कुर्मी जेवी ।।१४० ।। अ १३ ।। श्लोक ६

अरे  अर्जुना , कासवी  ज्या प्रमाणे आपल्या पिलांचे पोषण मुख लावल्याशिवाय नुसत्या पाहण्याने  करते ।

पार्था तियापारी आत्मसंगती इये शरीरी| सजीवत्वाचा करी । उपेगु जडा ।।१४१।।

याप्रमाणे अर्जुना ,  या शरीरात आत्मसंगती हे जडला चेतनदशेला आणते . 

             सार्थ ज्ञानेश्वरी  शंकर वामन दांडेकर:

तैसी छत्तीसही इये तत्वे \मिळती जेणे एकत्वें \ तेणे समूहपरत्वे क्षेत्र म्हणिपे । श्लोक ६ (५५) अ  १३

त्या प्रमाणे हि छत्तीस तत्वे ज्या एकत्वाने जमा होतात ,त्या समुदाय परत्वाने त्यास क्षेत्र असे म्हटले जाते \ 

                                                                                                               

सर्व विद्याचे आश्रय स्थान जे आत्मरुप गणेशाचे स्मरण,तेच श्री गुरूंचे श्रीचरण होत। त्यांस नमस्कार करू। ज्या श्रीगुरूंचराणांच्या स्मरणाने शब्ध श्रुस्टी स्वाधीन होतें( म्हणजे शब्दमात्रांवर प्रभुत्व येऊन मनात स्फुरणारे विचार योग्य शब्दांनी स्पस्ट सांगण्याचे सामर्थ्य येते) व सकळ विद्या जिव्हेवर येतात; विकतृत्व आपल्या गोडपणाने अमृताला पलीकडे सर, असे म्हणते व नवरस हे वक्ततृवतील शब्दांची सेवा करतात;3 निरनिराळया तत्व्वतील फरक दाखवून अभिप्राायाची स्पष्टता करणारी जी मारमिक ती सर्वांच्या सर्व  स्वााधीन होते. जेंव््हा हृदय गुरुन चे पाय धरून एवढे देव प्राप्त होते.5

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक शंकर वामन दांडेकर :

अध्याय तेरावा नमन :


आत्मरूप गणेशु । सकाळ विध्याचे अधिकरण । तेचि वंदू श्रीचरण। ।श्रीगुरुचे ।।१।। 

जयाचनि आठवें। शब्द श्रृष्टि आगवे।सारस्वत आघवे।  जिवेसी ये ।।2।।

वक्तृत्व गोड़पणे । अमृता ते परू म्हणे ।

रस होती  वोळगणे अक्षारासी।।३।।
भवाचे अवतरण। अवतरविती खूण।हाता चढे सम्पूर्ण तत्व भेदे।।४।।

श्रीगुरूंचे पा य। जे गिवसुनी ठाय। ते ऐव ड्ढे भाग्य होय। उन्मेपा शी।।5।।

तयाचे आम्हा व्यसन । तो आमुचे निधीनिधान । किंबहुना समाधान । तो मिळे तै ।। २३७।। श्लोक २
 ० अ १२

त्याचे  आम्हास व्यसन (छन्द  )असते  व  तेच आमच्या ठेव्याची खाण आहेत  फार काय सांगावे ते  आम्हाला 
भेटतात तेव्ह्स आम्हाला समाधान वाटते  

मग याहीवरी पार्था । माझा भजनी  आस्था ।तरी तयाते मी माथा  । मुकुट  करी ।।१४।। श्लोक १९ अ ११२

अर्जुना , इतके असूनही आणखीही ज्यांची माझ्या भजनाच्या ठिकाणी आस्था असते , तर त्याला मी आपल्या डोक्यावरचा मुकुट करतो . 

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक शंकर वामन दांडेकर 

हे विश्वाची माझे घर । ऐसी मति ज्याची स्थिर । किंबहुना चराचर । आपण जाहला ।।१३।।   श्लोक १९ अ १२


हे विश्वच माझे घर  आहे असा त्याचा दृढ निश्चय झालेला असतो , फार काय सांगावे ! सर्व स्थावरजंगमात्मक जग  जो (अनुभवाच्या अंगाने ) आपणच बनला आहे . 

तयालागी मज रूपा येणे । तयाचेनि मज एथे असणे । तया लोन कीजे जीवे प्राणे । ऐसा पढिये ।।८९।।श्लोक १६ अ १२

त्याच्याकरीता  मला सगुन मूर्ती धारण करावी लागते ; आणि त्याच्या करीताच  मला (सगुण विग्रहाने) या जगात  रहावे लागते , तो मला इतका आवडतो , कि त्यावरून जीव व प्राण ओवाळून टाकावेत . 

सार्थ ज्ञानेश्वरी  संपादक शंकर वामन दांडेकर


तयाचे आम्हा व्यसन । आमुचे तो निजध्यान । किंबहुना  समाधान । तो मिळे तै ।।८८।। श्लोक १६ अ १२

त्या भक्ताचा आम्हाला छंद  असतो . तो भक्त आमच्या स्वताच्या ध्यानाचा विषय  असतो . फार काय सांगावे ,त्याची जेव्हा आम्हास  भेट होते , तेव्हाच आम्हाला समाधान वाटते . 

मग कर्मफळत्यागु । तो ध्यानापासोनि चांगु । त्यागाहूनि भोगू । शांतीसुखाचा ।।४२।। श्लोक १२ अ १२

मग कर्मफळत्याग जो आहे तो , ध्यानापेखा चांगला आहे आणि  कर्मफळत्यागापेक्षा  शांतीसुखाचा भोग (म्हणजे ब्रह्मसुखाचा अनुभव ) चांगला आहे . 

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक शंकर वामन दांडेकर 

अभ्यासाहुनि  गहन । पार्था  मग ज्ञान । ज्ञानापासोनि ध्यान । विशेषिजे ।।४१।। श्लोक १२ अ १२


अर्जुना , मग अभ्यासापेक्षा ज्ञान हे खोल आहे , आणि ज्ञानापेक्षा ध्यान अधिक महत्वाचे आहे . 

माळिये   जेउते नेले  ।तेउते निवांतचि गेले । तया पाणिया ऐसे केले । होआवेगा ।।१२०।।

अरे माळ्याने जिकडे नेले तिकडे  काही एक तक्रार न करता जाणाऱ्या पाण्याप्रमाणे तुझे   जीवित् निरभिमान होऊन कर्म करणारे होऊ दे . 

म्हणौनि अभ्यासासी काही ।सर्वथा दुष्कर नाही । या लागी माझा ठायी । अभ्यासे मिळ ।।१३।। श्लोक ९ अ १२

म्हणून अभ्यासाला कोणतीही गोस्ट मुळीच कठीण नाही , या करीता  माझ्या स्वरूपी तू अभ्यासाने एक रूप हो .  

सार्थ ज्ञानेश्वरी  संपादक शंकर वामन  दांडेकर:

निवडक ओव्या :

आगा अभ्यास योगु म्हणिजे । तो हा ऐकू जाणिजे । येणे काही न निपजे ऐसे नाही ।।११०।।                                  

अरे अभ्यासयोग जे  म्हणतात तो हाच एक  आहे  असे समज  याच्या  योगाने  कोणतीही गोष्ट   होनार  नाही .असे नाही . 

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपावदक शंकर  वामन दांडेकर : 

निवडक ओव्या :

तैसे भोगाआतुनि। चित्त माजमाजी रिगता । हळू  हळू  पांडुसुता  मीचि होईल ।।९।।सं श्लोक ९ अ १२

त्याप्रमाणे भोगातून तुझे चित्त निघून माझ्यामध्ये प्रवेश करता करताअर्जुन, ते तूझे चित्त  हळू हळू  मंद्रूप होईल   . 

मग पुनवेहूनि जैसे।  शशिबिंब दिसे दिसे ।   हारपत अवसे   नाहीचि होय  ।।१०८।। श्लोक ९ अ १२

मग  ज्या प्रमाणे पौर्णिमेपासून  दीवसे दिवस चंद्राचे बिंब  कमी होत होत अमावस्याला अगदी नाहीसे होते 

 मग जे जे का निमिख । देखेल माझे सुख तेतुले आरोचक । विषयी घेईल ।।१०६।। श्लोक ९ अ १२

मग जितके जितके निमिष , तुझे चित्त माझे सुख पाहिलं , तितके तितके तुझे चित्त विषयांच्या ठिकाणी अरुची घेईल . 

तरी गा ऐसे करी । या आठा पाहारामाझारी । मोटके निमिषभरी । देतू  जाय ।।१०५।।श्लोक ९ अ १२

तर अर्जुना , असे कर कि, या आठ प्रहरामध्ये नेमके निमिषभर (चित्त) मला देत जा  . 

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक  शंकर  वामान दांडेकर :

अथवा हे चित्त मनबुद्धीसहित ।  माझ्या हाती अचुंबित । न शकसी देवो ।।४।। श्लोक ९ अ १२

अथवा जर  मनबुद्धीसहित हे चित्त माझ्या हाती  (साकळवासना रहित असे ) संपूर्ण तू देऊ शकणार नाहीस 

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक शंकर वामन दांडेकर 
  अध्याय बारावा :नमन 

जय जय शुद्धे । उदारे प्रसिद्धे । अनव्रत  आनंदे वर्षतिये ।।१।।
विषयव्याळे  मिठी । दीधलीया नुठी ताठी । ते तुझिये गुरुकृपाद्रीष्टी निर्विष होय ।।२।।
तरि कवणाते तापु पोळी । कैसेनि वो शोकु जाळी । जरी प्रसादरसकल्लोळी  । पूरे येसी  तू ।।३।।
योगसुखाचे सोहळे । सेवका तुझेनि स्नेहाळे । सोSहंसिद्धीचे लळे । पाळीसी तू ।।४।।
आधारशक्तीचा अंकी । वाढविसी कौतुकी । हृदयाकाश पल्लकी । परिये देसी निजे ।।५।।
प्रत्यगज्योतीची वॊवाळणी । करिसी मानपवनाची खेळणी । आत्मसुखाची बाळलेणी । लेवविसी ।।६।।
सतरावियचे स्तन्य देसी । अनाहताचा हल्लरू  गासी । समाधिने बोधे निजविसी ।बुझाउनि ।।७।।
म्हणौनी साधका तू माउली। पिके  सारस्वत  तू झा पावली । या कारणे मी साउली न  सँडी तुझी ।।८।।
अहो सद्गुरुचिये कृपादृष्टी ।  तुझे  कारुण्य जयते   आधष्टी । तो सकळ विध्याची ये सृष्टी  धात्री होय ।।९।।
म्हणौनि आंबे  श्रीमंते । निजजनकल्पलते । आज्ञापी माते । ग्रंथनिरूपणी ।।१०।।



  तू शुद्ध आहेस , तू उदार म्हणून प्रसिद्ध आहेस आणि अखंड आनंदाची वृष्टी करणारी आहेस . गुरुकृपादृष्टीरुपी माते तुझा जयजयकार असतो . १. 
विषय रुपी सर्पाने दंश केला असता मूर्च्छा येते , ती काहीकेल्यास जात नाही ,हे गुरुकृपादृष्टी , तुझ्या योगाने ती मूर्च्छा नाहींशीं होते आणि जर सर्पदंश झालेल्या (त्या) प्राण्याची त्या (विषय ) विषापासून सुटका होते. २. 
जर प्रसन्नतारूप  पाण्याच्या लाटांची तुला भरती येईल , तर संसाराच्या त्रासाचे (अध्यात्मदि त्रिविध (तापाचे )
चटके कोणाला बसतील ? व खेद कसा बरे जळू शकेल ? ३.  
हे प्रेमळ माते ,भक्तांना अष्टांग योगाच्या सुखाचे भोग तुझ्या मुळे प्राप्त  होतात व भक्तांची , ते ब्रम्ह मी आहे अशा  स्वरूपस्थितिच्या प्राप्तीची हौस तू पुरवितेस ( ती कशी पुरवितेस हे स्पष्ट  करतात ) ४. 
आधारवि चक्रावर  असलेल्या कुंडलिनीच्या मांडीवर तू आपल्या भक्तांना कौतुकाने वाढवितेस व त्यांना  झोप येण्याकरिता  हृदयाकाश रुपी पाळण्यात घालून झोके देतेस ५. 
आत्मप्रकाशरूप ज्योती ने साधकरूपी बालकास ओवाळतेस आणि मन व प्राण यांचा निरोध करणे हि खेळणी त्यांच्या हातात देतेस व स्वरूपानंदांचे (लहान मुलांना घालावयाचे ) दागिने साधकरूपी  बालकांच्या 
अंगावर घालतेस ६.ती 
सतरावी जीवनकलारुपी (व्योमचक्रातील चंद्रामृतरुपी दूध देतेस आणि अनाहत ध्वनी चे गाणे गातेस , आणि समाधीच्या बोधाने समजूत घालून (स्वरूपी) निजवीतेस.७.  
म्हणून साधकांना तू आई आहेस व सर्व विध्या तुझ्या चरणांच्या ठिकाणी पिकतात ; म्हणून मी तुझा आश्रय सोडणार नाही.. ८.. 
हे सद्गुरूंची कृपादृष्टि ,तुझ्या कृपेचा आश्रय ज्याला मिळेल तो  सर्व विघ्या रूप श्रुष्टी चा (उत्पन्नकर्ता ) ब्रह्म  देवाचं बनतो  .९. 
एवढ्या करिता हे आपल्या भक्तांचा कल्पतरू व श्रीमंत अशा आई तू मला हा ग्रंथ सांगण्याला आज्ञा दे . १०. . 

भरुनी सद्भावाची अंजुळी । मिया ओविया फुले मोकळी । अर्पिली अंघरी युगली विश्वरूपाचा  ।।७०८।।श्लोक ५५ अ ११

मी शुद्ध भावनारूप ओंवजळीत हि ओव्यारुपी मोकळी फुले भरून विश्व रूपाच्या दोन्ही पायावर अर्पण केले, (असे ज्ञानेश्वर महाराज म्हणतात 

सार्थ ज्ञानेश्वरी  संपादक शंकर वामन वामन दांडेकर 

निवडक ओव्या 

भुते हे भाष् विसरला । जे दिठी मीचि आहे बांधला । म्हणौनि निर्वैर जाहला । सर्वत्र भजे  ।। ९८।।श्लोक ५५अ ११

तो भुते हि भाषा विसरला ; कारण त्याचा दृष्टीला माझ्या शिवाय दुसरा विषय नाही ; म्हणून तो निर्वैर झाला असता तो सर्व ठिकाणी मला ओळखून माझी भक्ती करतो .

किंबहुना अनंतें । धरिले धाकुटेपण मागुते । परी आश्वासिले पार्थातें । बिहालियासी ।।५४।। श्लोक ५० अ ११

फार काय सांगावे ! श्रीकृष्णाने पुन्हा मर्यादित सांगून रूप धारण केले , पण भ्यालेला अर्जुनाला धीर दिला . 

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक शंकर वामन दांडेकर
निवडक  ओव्या 

तैसे शिष्याचीये प्रीती जाहले ।   कृष्णत्व  होते ते   विश्वरूप  केले। ते मना नयेचि  मग । कृष्णपण मागुते ।।४५।।श्लोक ५०अ ११

 त्याप्रमाणे शिष्या च्या  प्रीती करता वरील दृष्टांत प्रमाणे गोष्ट घडली प्रथम श्रीकृष्णामूर्ती  होती त्याचे विश्वरूप केले , ते . अर्जुनाच्या मनाला  येईना , मग सांगून कृष्णारूप पुन्हा आणले . 

मोडोनि भंगाराचाया  रवा । लेणे घडिले आपलिया सवा । मग नावडे जरी जीवा । तरीआटीजे पुडती ।।४४।।श्लोक५० अ ११

सोन्याची लगड मोडून त्याचा जसा  आपल्या इच्छेनुरुप दागिना करावा व मग तो दागिना जर आपल्या मनाला आवडला नाही , तर तो पुन्हा जसा आटवून टाकावा . 

सार्थ ज्ञानेश्वरी संपादक शंकर वामन दांडेकर 
निवडक ओव्या ;

नाना गाय चरे डोंगरी ।परी चित्त बांधिले वत्से घरी ।तैसे प्रेम एथीचे करी । स्थानपती ।। ३५।।
अथवा गाय डोंगरात चरत असते , परंतु तिचे सर्व लक्ष्य घरी आपल्या वासरावर अडकून राहिलेले असते ,त्या प्रमाणे या (विश्वरूप)ठिकाणचे तू आपले प्रेम मालक कर. 

हे रूप जरी घोर ।विकृति आणी थोर । तरी कृतनिष्चयाचे घर । हेचि करी ।।३२।। श्लोक ४९ अ ११

हे विश्व रूप जरी भयंकर  अक्राळविक्राळ आणि अवाढव्य असे आहे , तरी  (चतुर्भुज रूपापेक्षा ) हे विश्वरूप माझे खरे रूप असल्याकारणाने हेच खरे आहे ,असा तू पक्का निश्चय कर  . 

परी  नेणंसीच गावंढिया । काय कोपो आता धनंजया । अंग सांडोनि छाया । आलिंगितासी मा ।।२९।।श्लोक ४९ अ ११

परंतु हे अडाण्या तुला काही कळत नाही . अर्जुना आता तुझ्या वर काय राग वायचे आहे . प्रतक्ष्य अंग सोडून पडछायेला आलिंगन तू देतो आहेस नव्हे काय ?

म्हणे जयजयाजी स्वामी//।नवल कृपा केली तूम्ही  ।/जे  हे विश्वरूप किआम्ही प्प्राकृत  देखो।५५।श्लोक १५ अ ११

अर्जुन म्हणाला हे प्रभु ,तूमचा जयजयकार असो . आम्ही सामान्य असूनही हे विश्वरूप पहान्यास समर्थ झालो हि  तुम्ही अद्भुतच कृपा केली . 

तुझे विश्वरूपपण आघवे/माझिये दिठिसी गोचर होआवें /ऐसी थोर आस जीवे / बांधोनि आहे // ८८]]श्लोक//३//अ ११

तूच या  विश्वात भरलाआहेस हे पूर्ण पणे  माझ्या  या डोळ्यांना  दिसावे ,अशी  मोठी  इच्छा  मी मनात बाळगून  राहिलो 

ऐसे अगाध जे तुझे / विश्व्ररूप कानी  ऐकिजे / ते देखावंया चित्त माझे /उतावीळ देवा //८६//श्लोक ३//अ ११//

असे अमर्याद असलेले तुझे विश्वरूप  कानांनी जे मी ऐकतो ,ते पाहण्याकरिता देवा,माझे चित्त  फारच उत्कंठित   झाले आहे .    

सार्थ ज्ञानेश्वरी  संपादक शंकर वामन दांडेकर
 निवडक ओव्या

उपनिषदे जे गाती / योगिये ह्रिदेयी  रिगोनी पाहती / जायते सनकादिक / आहाती पोटाळूनीया //८५// श्लोक ३ अ ११
उपनिषदे ज्यांचे वर्णन करतात , योगी लोको आपल्या ह्रद्यात शिरून ज्याचा साक्षात्कार करून घेतात ,ज्याला सनकादिक संत मिठी मारून राहिलेले आहेत

मागा जळत  काढिलो जोहरी / तैं ते देहासीस भय अवधारी /  जोहरवाहर दुसरी चैतन्य सकट //६०//श्लोक १ अ ११
ऐका मागे पूर्वी एकदा जेव्हा आम्ही अग्नित (लाक्षागृहात ) जाळण्याचा बेतात होतो ,तेव्हा तू आम्हाला बाहेरकाढलेस  काय  ते एक स्थूल देहासच  भय होते पण आता या   मोहःरुपी    दुसऱ्या अग्नीच्या पीडे पासून चैतन्यसकट  भय होते 

हे  सारस्वताच् गोड /  तुम्ही चि  लाविलेजी   झाड / तरी  आता अवधानामृते वाढ /सिम्पोनी कीजो //१९//
                                       
महाराज हे सारस्वताच्चे सुंदर झाड आंपणच  लावले आहे तर आता याकडे , आंपण लक्ष देणे हेच कोणी एक अमृत ते शिंपून मोठे करावे //१९//अ ११//